Инвестиционный портал Атырауской области

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметтің белгілі бір түрлеріне және әрекеттерге (операцияларға) қатысты рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібі белгіленген, яғни қызметтің белгілі бір түрлерін жүзеге асыру үшін рұқсат немесе хабарлама алу талап етіледі. "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібі жүзеге асырылатын қызметтің немесе әрекеттердің (операциялардың) қауіптілік деңгейіне қарай енгізіледі және мынадай деңгейлерге бөлінеді:

1. бірінші санаттағы рұқсаттар – қауіптіліктің жоғары деңгейіне байланысты қызмет түрлеріне (кіші түрлеріне) немесе әрекеттерге (операцияларға) қатысты енгізілетін лицензиялар;
2. екінші санаттағы рұқсаттар – лицензиялар болып табылмайтын, қауіптіліктің орташа деңгейіне байланысты қызмет түрлеріне (кіші түрлеріне) немесе әрекеттерге (операцияларға) қатысты енгізілетін барлық рұқсаттар;
3. хабарламалар қауіптіліктің төмен деңгейіне байланысты, бірақ мемлекеттік органдардың осындай қызмет түрлерінің немесе әрекеттердің басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы ақпарат алуын талап ететін қызмет түрлеріне немесе әрекеттерге қатысты енгізіледі.

Қызметтің немесе әрекеттердің (операциялардың) қауіптілік деңгейлері реттеушілік әсерді талдау негізінде белгіленеді.

Жеке және заңды тұлғалардың жекелеген қызмет түрлерін немесе әрекеттерді (операцияларды) жүзеге асыруды бастау және кейіннен жүзеге асыру үшін жарамды рұқсаты болуға немесе заңнамада белгіленген тәртіппен хабарламалар қабылдауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдарға хабарлама жіберуге міндетті. Жеке және заңды тұлғалардың заңнамада рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібі белгіленген қызметті немесе әрекеттерді (операцияларды) тиісті рұқсатты алмай немесе тиісті хабарламаны жібермей жүзеге асыруына жол берілмейді.

2021 жылғы 1 қаңтарда "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Заңға экономикалық өсуді қалпына келтіру туралы Заңның негізінде түзетулер енгізілді. Түзетулермен шетелдік заңды тұлға филиалының қаржылық қызмет көрсетуге лицензия алу мүмкіндігі бекітілді.

"Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Заңға сәйкес лицензия - жеке немесе заңды тұлғаға, сондай-ақ қызметінің нысанасы қаржылық қызметтер көрсету болып табылатын шетелдік заңды тұлғаның филиалына қауіптіліктің жоғары деңгейіне байланысты лицензияланатын қызмет түрін не лицензияланатын қызмет түрінің кіші түрін жүзеге асыруға лицензиар беретін бірінші санаттағы рұқсат.

Рұқсаттар беру біліктілік немесе рұқсат беру талаптарына жауап беретін барлық адамдар үшін тең негіздерде және тең жағдайларда жүзеге асырылады.

Рұқсат сыныптары

Реттеу объектілеріне қарай рұқсаттар мынадай сыныптарға бөлінеді:

1) 1-сынып-қызметке берілетін рұқсаттар;

2) 2 - сынып-объектілерге берілетін рұқсаттар;

3) 3-сынып-біржолғы рұқсаттар;

4) 4-сынып-ресурстары шектеулі немесе квоталарды пайдаланатын қызметке берілетін рұқсаттар;

5) 5 - сынып-Жеке тұлғаларға кәсіптік қызметке берілетін рұқсаттар;

6) 6-сынып-өнімге берілетін рұқсаттар.

Лицензия жеке немесе заңды тұлғаға, сондай-ақ қызметінің нысанасы қаржылық қызметтер көрсету болып табылатын шетелдік заңды тұлғаның филиалына қауіптіліктің жоғары деңгейіне байланысты лицензияланатын қызмет түрін не лицензияланатын қызмет түрінің кіші түрін жүзеге асыруға лицензиар беретін бірінші санаттағы рұқсатты білдіреді.

Лицензиялауға мынадай салалардағы қызметтің немесе әрекеттердің (операциялардың) жекелеген түрлері жатады:

1) телерадио хабарларын тарату;

2) тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану;

3) білім беру;

4) сәулет, қала құрылысы және құрылыс;

5) көмірсутектер;

6) өнеркәсіп;

7) ақпараттандыру және байланыс;

8) есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, прекурсорлардың айналымы негізінде жүзеге асырылады;

9) денсаулық сақтау;

10) атом энергиясын пайдалану;

11) ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;

12) жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізуге арналған арнайы техникалық құралдар арқылы жүзеге асырылады;

13) қару-жарақтың, әскери техниканың және жекелеген қару түрлерінің, жарылғыш заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдардың айналымы;

14) улы заттардың айналымы;

15) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздерін дайындау;

16) этил спирті мен алкоголь өнімін өндіру және оның айналымы, темекі өнімдерін өндіру;

17) тауар биржалары;

18) экспорт және импорт;

19) қаржы саласында және қаржы ресурстарын шоғырландыруға байланысты қызметте;

20) ғарыш кеңістігін пайдалану;

21) ойын бизнесі;

22) ветеринария;

23) ауыл шаруашылығы;

24) көлік;

25) Сот-сараптама қызметі, оның ішінде сот-медициналық, сот-наркологиялық және сот-психиатриялық сараптамалар;

26) жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсету. 

Шетелдік заңды тұлғалардың рұқсат және (немесе) оған қосымша беру үшін құжаттарды ұсыну ерекшеліктері

Шетелдік заңды тұлғалар жеке бизнес-сәйкестендіру нөмірін алған жағдайда дербес немесе филиалдар және (немесе) өкілдіктер басшыларының өкілеттіктері болған кезде осы заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген филиалдары және (немесе) өкілдіктері арқылы және осындай филиалдардың және (немесе) өкілдіктердің деректемелерін және бизнес-сәйкестендіру нөмірлерін пайдалана отырып, лицензиялауды немесе рұқсат беру рәсімдерін жүзеге асыру кезінде алынатын алымдарды немесе төлемдерді төлеуді жүзеге асырады.

Лицензиялауға жататын қызмет түрлерінің толық тізбесі және лицензиялық алымдардың мөлшері, сондай-ақ екінші санаттағы рұқсаттардың тізбесі және хабарламалар тізбесі "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" заңда көрсетілген.

Лицензиялау және хабарламалар жіберу Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік ақпараттық жүйесі және Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімі пайдаланыла отырып, электрондық нысанда жүзеге асырылады.

Рұқсат беру рәсімдері Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік ақпараттық жүйесін және Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімін пайдалана отырып, "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Заңның 52-бабы 3-тармағының ережелері ескеріле отырып, электрондық нысанда жүзеге асырылады.

Электрондық құжат нысанында берілген рұқсаттардың қағаз жеткізгіштегі рұқсаттарға мәні бірдей.

Рұқсат беру органдары қағаз нысанында жүзеге асырылған рұқсат беру рәсімдері туралы ақпаратты Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізіліміне рұқсат беру рәсімін жүзеге асырумен бір мезгілде енгізуге міндетті.

Қаржы саласындағы және қаржы ресурстарын шоғырландыруға байланысты қызметке берілетін рұқсаттарды қоспағанда, өтініш беруші Мемлекеттік корпорация арқылы рұқсат алу үшін орналасқан жеріне қарамастан, Мемлекеттік корпорацияға өтініш жасауға құқылы.

Өтініш беруші Мемлекеттік корпорация арқылы рұқсат беру рәсімінен өту үшін өтініш жасаған жағдайда, Мемлекеттік корпорацияның қызметкері электрондық өтінішті немесе өзге де осыған ұқсас құжатты өзінің қызметтік мақсаттарда пайдалану үшін берілген электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырады. Мұндай куәландыру өтініш берушінің жазбаша келісімі негізінде жүзеге асырылады.

Өтініш беруші рұқсатты және (немесе) рұқсатқа қосымшаны қағаз жеткізгіште алу үшін жүгінген жағдайда, рұқсат және (немесе) рұқсатқа қосымша электрондық нысанда ресімделеді, басып шығарылады және рұқсат беру органының мөрімен және рұқсат беру органы басшысының қолымен расталады.

Рұқсатты және (немесе) рұқсатқа қосымшаны электрондық нысанда беру мүмкіндігі болмаған жағдайда, рұқсат және (немесе) рұқсатқа қосымша қағаз жеткізгіште беріледі.

Өтініш Рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік ақпараттық жүйесі арқылы электрондық нысанда берілген жағдайда лицензиар және екінші санаттағы рұқсатты беруге уәкілетті орган өтінішті тіркеуді бір жұмыс күні ішінде жүргізеді.

Лицензиялар лицензиардың орналасқан жері бойынша беріледі.

Егер лицензиарлар жергілікті атқарушы органдар немесе орталық мемлекеттік органның аумақтық органдары болып табылса, лицензия және (немесе) лицензияға қосымша беріледі:

1) "объектілерге берілетін рұқсаттар" сыныбы бойынша берілетін, олардың қызметін жүзеге асыратын жер бойынша берілетін лицензияларды қоспағанда, жеке немесе заңды тұлғаның не шетелдік заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің тіркелген жері бойынша беріледі;

2) Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгіленген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағында филиалы немесе өкілдігі жоқ шетелдік заңды тұлғаға өз қызметін жүзеге асыру орны бойынша беріледі.

3. Лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны алу үшін өтініш беруші мынадай құжаттарды ұсынады:

1) өтініш;

2)қаржы саласындағы қызметті және қаржы ресурстарын шоғырландыруға байланысты қызметті, сондай - ақ азаматтық және қызметтік қару мен оған патрондардың айналымына байланысты қызметті, есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, прекурсорлардың айналымына байланысты қызметті, күзет қызметін жүзеге асыруға байланысты қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшін-жарғысының көшірмесі (салыстырып тексеру үшін түпнұсқалары ұсынылмаған жағдайда нотариат куәландырған);;

3) заңды тұлға үшін - өтініш берушінің заңды тұлғасын мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама;

4) жеке тұлға үшін-жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;

5) "Электрондық үкіметтің" төлем шлюзі арқылы төленген жағдайларды қоспағанда, жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымның төленгенін растайтын құжаттың көшірмесі;

6) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жағдайларда және тәртіппен өтініш берушінің біліктілік талаптарына сәйкестігін растайтын құжаттар қоса беріледі.

«Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Жаңа Заңы 30 желтоқсан 2020 ж. 396-VI ҚР Заңымен (2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі) өнімге, оның ішінде ғимараттар мен құрылыстарға қойылатын талаптарға, жобалау (оның ішінде іздестіру), өндіру процестеріне, құрылыс, монтаждау, пайдалануға беру, пайдалану, сақтау, тасымалдау, өткізу және кәдеге жарату, өнімге, процестерге және көрсетілетін қызметтерге, сәйкестікті растауға және техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік бақылау мен қадағалауға қойылатын талаптарды ерікті түрде қолдану, сондай-ақ мемлекеттің заңнамалық негіздерін белгілейді. техникалық реттеу жүйесі.

«Қазақстан стандарттау және сертификаттау институты» РМК 2018 жылғы 5 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес»

Стандарттау туралы – стандарттау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыратын және стандарттау жөніндегі жұмысты үйлестіретін және барлық мүдделі тараптардың консенсус негізінде стандарттарды қабылдау үшін жағдайларды жасайтын ұлттық стандарттау органы.

Стандарттар ерікті негізде қолданылады және оларды бизнес қауымдастығы, мемлекеттік органдар, стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер әзірлейді.

Өнімге қойылатын міндетті талаптар техникалық регламенттерде, ал өндіру әдістері мен әдістері стандарттарда белгіленеді.

Ұлттық стандарттарды КТРМ бекітеді. Егер Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде бұл туралы нұсқаулар болса, ұлттық стандарттар міндетті болып табылады.

Техникалық регламенттердің талаптарын орындау мақсатында стандарттар тізбесі бекітіледі, оның нәтижесінде ерікті негізде техникалық регламенттер талаптарының сақталуы қамтамасыз етіледі.

Стандарттау туралы – стандарттау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыратын және стандарттау жөніндегі жұмысты үйлестіретін және барлық мүдделі тараптардың консенсус негізінде стандарттарды қабылдау үшін жағдайларды жасайтын ұлттық стандарттау органы.

Қабылданған стандарттар, нормативтік техникалық құжаттар туралы ақпарат Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттік қорында бар

Халықаралық стандарттарды, шет мемлекеттер стандарттарын Қазақстан Республикасының аумағында есепке алу және қолдану қағидалары Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 12 желтоқсандағы No 870 бұйрығымен бекітілді.

Қазақстан Республикасының аумағында өнімдер мен процестердің сәйкестігін растау міндетті немесе ерікті болып табылады.

Сәйкестігі міндетті расталуға жататын өнімді әкелу және өткізу үшін сәйкестікті растау рәсімдерінен өту және сәйкестік сертификатын немесе сәйкестік туралы декларацияны алу қажет.

Сәйкестікті міндетті түрде растауға жататын өнімдер техникалық регламенттермен анықталады.

Сәйкестікті бағалау ережелері, соның ішінде өнімдерді, қызметтерді, процестерді сертификаттау тәртібі, сәйкестік туралы декларацияны тіркеу, сәйкестікті растау жөніндегі құжаттардың нысандары, оларды ресімдеу тәртібі Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрінің 2021 жылғы 29 маусымдағы № 433-НҚ.

Сәйкестік сертификатын/сәйкестік туралы декларацияны алу үшін Қазақстан Республикасының аккредиттеу субъектілерінің тізілімінде тіркелген және аккредиттеу саласында сол немесе басқа өнім бар сәйкестікті растау жөніндегі органдардың (СБК) біріне хабарласу қажет. Тізілім Қазақстан Республикасы Ұлттық аккредиттеу органының ресми сайтында орналастырылған

Жалпы қауіпсіздік декларациясы да сәйкестікті растау құжаттарына енгізілген. Өнімнің жалпы қауіпсіздігі туралы декларация Кеден одағы комиссиясының шешімімен бекітілген Кеден одағы шеңберінде оларға қатысты міндетті талаптар белгіленетін өнімдердің Бірыңғай тізбесіне енгізілмеген өнімге қатысты жасалады. бұдан әрі – Бірыңғай тізбе), сондай-ақ Бірыңғай тізбеге енгізілген, бірақ оларға қатысты техникалық регламенттер қабылданбаған немесе қолданысқа енгізілмеген өнімдер.

Техникалық регламенттерде белгіленген талаптарға жатпайтын өнімдердің, көрсетілетін қызметтердің, процестердің сәйкестігін ерікті растау өтініш берушінің бастамасы мен талаптары бойынша жүзеге асырылады және шарт негізінде МӘС жүзеге асырады. Сәйкестікті ерікті растау ерікті сертификаттау түрінде жүзеге асырылады. Сәйкестікті ерікті растау және сәйкестік белгілерін беру рәсімін жүргізу тәртібіне қойылатын талаптар ұлттық стандарттармен белгіленеді.

Өнімді айналымға шығару үшін ЕАЭО ТР белгілеген сәйкестікті растау рәсімдерінен өту қажет («Сәйкестікті бағалау (растау)» тарауы).

ЕАЭО ТР тізімі Еуразиялық экономикалық одақтың веб-сайтында орналастырылған. Экономикалық комиссия (ЕЭК)

Сәйкестік туралы декларацияларды тіркеудің бірыңғай ережелері ЕЭК Алқасының 2018 жылғы 20 наурыздағы № 41 шешімімен бекітілді. .

Сәйкестік сертификатын/сәйкестік туралы декларацияны алу үшін аккредиттеу саласында сол немесе басқа өнім бар Одақтың МАС және ИЛ Бірыңғай тізіліміне енгізілген МҚЖ біріне хабарласу қажет. Ақпаратты www.nca.kz веб-сайтынан немесе www.eurasiancommission.org

Шетелдік үлгідегі сәйкестікті растау саласындағы құжаттарды беретін шетелдік және халықаралық ұйымдар уәкілетті органды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қызметтің басталғаны туралы хабардар ете отырып, Қазақстан Республикасының аумағында қызметті жүзеге асыруға құқылы. "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы ".

Сәйкестікті міндетті растау келесі нысандарда жүзеге асырылады:

1) дайындаушының (орындаушының) сәйкестік туралы декларацияны қабылдауы;

2) міндетті сертификаттау.

Сақтандыру компанияларының қызметі 2000 жылғы 18 желтоқсандағы № 126 "Сақтандыру қызметі туралы" ҚР Заңымен реттеледі.

Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеуді және жүргізуді, төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін, қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесетін, валюталық реттеу мен валюталық бақылауды, статистикалық қызметті, сондай-ақ өз құзыреті шегінде Қаржы нарығын, қаржы ұйымдарын және өзге де тұлғаларды мемлекеттік реттеуді, бақылауды және қадағалауды жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының қаржы заңнамасы саласында мемлекеттік орган болып табылады.

Сақтандыру компаниясы	Активтер	Жеке капитал	Сақтандыру сыйлықақылары
«Еуразия» СК» АҚ	347.8	209,0	79.3
«Nomad Life» ҚСЖ» АҚ	222.1	28.1	54.3
«Халық-Life» өмірді сақтандыру бойынша Қаз-на халық банкі мәдениет үйі» АҚ	210.4	43.4	59.3
«Қазақстан Халық Банкінің еншілес ұйымы» АҚ «Халық» сақтандыру компаниясы	149.5	59.2	68.8
«KazakhExport» экспорттық сақтандыру компаниясы» АҚ	130.6	114.3	2.0
АҚ «Виктория» СК	99.8	92.5	1.7
«Freedom Finance Life» ҚСЖ» АҚ	64.1	9.8	13.2
«КСЖ»Стандарт өмір» АО	45.6	5.2	14.2
«Еуразия» ҚСЖ» АҚ	44.2	12.9	15.9
СК «Қазақмыс» АҚ	39,0	13.4	19.3

* 01.07.2021 ж

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі

	01.07.2020	01.01.2021	01.07.2021
ЖІӨ, млрд. теңге	71 445,1	70 714,1	71 419,0
Активтердің ЖІӨ-ге қатынасы, %	1,93%	2,10%	2,34%
Меншікті капиталдың ЖІӨ-ге қатынасы, %	0,86%	0,94%	0,98%
Сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӨ-ге қатынасы, %	0,67%	0,72%	0,88%
Халықтың жан басына шаққандағы сақтандыру сыйлықақыларының қатынасы, теңгемен	25 866	27 082	32 995

*01.07.2021 жағдай бойынша

Көзі: ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі

"KazakhExport" экспорттық сақтандыру компаниясы" АҚ – "Бәйтерек" Ұлттық басқарушы холдингі " АҚ еншілес ұйымы – Қазақстан Республикасының экспорттық-кредиттік агенттігінің функцияларын жүзеге асыратын жалғыз мамандандырылған сақтандыру ұйымы болып табылады.

"KazakhExport" ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 12 мамырдағы № 442 қаулысымен жаңа даму институттарының бірі ретінде құрылды, оның миссиясы экономиканың басым секторларында шикізаттық емес тауарлар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер экспортының өсуін қолдау және қазақстандық кәсіпорындарды қаржылық-сақтандыру және қаржылық емес қолдау практикасын қалыптастыру болып табылады.

Функциялар:

• ҚР тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін сыртқы нарықтарға жылжыту бойынша жәрдемдесу;
• экспорт алдындағы және экспорт операциялары саласында өтеусіз консультациялық қолдау;
• ҚР және тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің экспортын ілгерілету мәселелері бойынша отандық, шетелдік және халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау.

Инвестициялық Омбудсмен институты 2014 жылы еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту үшін құрылған. Негізгі міндет-инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында туындайтын мәселелер бойынша инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету және оларды соттан тыс және сотқа дейінгі тәртіппен шешу үшін ұсынымдар шығару.

Инвестициялық омбудсменнің құқықтық мәртебесі ҚР Кәсіпкерлік кодексінің 314-317-бабымен бекітілген, қызметін Инвестициялар жөніндегі уәкілетті орган қамтамасыз етеді.

Инвестициялық омбудсменнің қызметі ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 26 желтоқсандағы № 1069 қаулысымен реттеледі.

Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын (айқындайтын), инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға жәрдемдесу жөніндегі функциялар жүктелетін лауазымды адам инвестициялық омбудсмен болып табылады.

ҚР Үкіметінің 2019 жылғы 20 сәуірдегі № 216 қаулысына сәйкес инвестициялық омбудсмен болып Қазақстан Республикасының Премьер-министрі тағайындалды.

Инвестициялық омбудсменнің негізгі функциялары:

• Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында туындайтын мәселелер бойынша инвесторлардың өтініштерін қарау және оларды шешу үшін, оның ішінде мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасай отырып ұсынымдар шығару;
• жәрдемдесу шешуде инвесторларға туындайтын мәселелерді соттан тыс және сотқа дейінгі тәртіппен;
• Қазақстан Республикасының инвестициялық қызмет мәселелері жөніндегі заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсынымдар әзірлеу және Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізу.

Инвестициялық омбудсменнің ұсынымдары инвестициялық омбудсмендегі кеңестердің хаттамалары немесе хаттар түрінде ресімделеді.

Инвестициялық омбудсмен инвесторлардың мәселелерін реттеу үшін мемлекеттік органдармен және ұйымдармен кеңестер, консультациялар, хаттамалық кездесулер өткізеді, мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың басшыларын немесе олардың инвесторлардың өтініштерін қарау мәселелері жөніндегі орынбасарларын тыңдайды.

Талап арыздар соттарға жіберілгенге дейін мемлекеттік органдар инвестициялық омбудсменнің жұмыс органын сот талқылауына бастамашылық жасалғаны туралы хабардар етеді.

Инвестициялық омбудсмен, егер инвесторлардың мәселелері Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шешілмейтін болса, Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсынымдарды тұжырымдайды және Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізеді.

Инвестициялық омбудсменнің құқықтары мен міндеттері

1. Инвестициялық омбудсменнің құқықтары бар:

• коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты қоспағанда, меншік нысанына қарамастан, мемлекеттік органдар мен ұйымдардан өтініштерді қарау үшін қажетті ақпаратты сұрату және алу;
• мемлекеттік органдар мен ұйымдар басшыларының және басқа да лауазымды адамдарының кезек күттірмейтін қабылдауына;
• мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың басшыларын немесе олардың инвесторлардың өтініштері бойынша орынбасарларын тыңдау;
• Инвестициялық омбудсменге жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті өзге де құқықтар.

2. Инвестициялық омбудсмен өз қызметін жүзеге асыру кезінде::

• инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын және қорғалуын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдау;
• инвесторлардың лауазымды адамдардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), мемлекеттік органдардың, өзге де ұйымдардың және олардың лауазымды адамдарының шешімдеріне қатысты өтініштерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде қарауға, сондай-ақ олар бойынша қажетті шаралар қабылдауға;
• өтініштерді қарау кезінде объективті және бейтарап болу;
• қорғау үшін жүгінген инвестордың құқықтарын жүзеге асыруға кедергі келтіретін қандай да бір іс-әрекеттер жасамау. 

Инвестициялық омбудсменнің инвесторлардың проблемалық мәселелерін қарау жөніндегі хаттамалық кеңестері қажеттілігіне қарай, бірақ тоқсанына кемінде бір рет өткізіледі.

Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл (Бизнес-омбудсмен) ҚР Президентінің өкімімен қызметке тағайындалады және Президентке ғана есеп береді.

Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің құқықтық мәртебесі ҚР Кәсіпкерлік кодексінің 307-317-баптарымен айқындалады.

Бизнес-омбудсменнің негізгі функцияларына кәсіпкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру, қамтамасыз ету, қорғау және олардың өтініштерін қарау жатады.

2020 жылғы 24 ақпанда Мемлекет басшысының Өкімімен Рустам Манарбекұлы Жүрсінов Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі Уәкіл болып тағайындалды.

Бизнес-омбудсменге келесі өкілеттіктер берілген:

• мемлекеттік органдарға кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөнінде ұсыныстар, сондай-ақ заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерді тоқтата тұру жөнінде ұсынымдар енгізуге құқылы;
• іс-әрекеттерімен (әрекетсіздігімен) кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған мемлекеттік органдарға (лауазымды адамдарға) бұзылған құқықтарды қалпына келтіру, оның ішінде кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту үшін шараларға қатысты ұсынымдар Жолдау;
• мемлекеттік органдардың пікірімен келіспеген жағдайда ол кәсіпкерлердің бұзылған құқықтарын одан әрі қалпына келтіру мақсатында прокуратура органдарына өтініш жібере алады;
• мемлекеттік, коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, мемлекеттік органдардан (лауазымды адамдардан) кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін қозғайтын ақпаратты, құжаттар мен материалдарды сұратуға;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен талап-арызбен (арызбен) сотқа жүгінуге құқығы бар;
• кәсіпкерлік субъектілерінің бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіруге бағытталған өзге де заңды шараларды қабылдайды.

Сондай-ақ, егер кәсіпкерлер құқықтарының бұзылуы жүйелі сипатқа ие болса және проблемаларды мемлекеттік органдар деңгейінде шешу мүмкін болмаса, кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл өтініштерді Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізуге құқылы.

ҰКП құрылымында шағымдарды қарау үшін Кәсіпкерлерді құқықтық қорғау Департаменті жұмыс істейді. Барлық өңірлік кәсіпкерлер палаталарында осындай бөлімшелер – кәсіпкерлерді Құқықтық қорғау бөлімдері жұмыс істейді, оларда сарапшы-заңгерлер жұмыс істейді.

Департамент ҰКП құрылымындағы кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі негізгі бөлімше болып табылады және Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің аппаратына кіреді.

Департамент кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңестің Хатшылығы болып табылады, ол бизнестің жүйелі проблемаларын қарайды және өзінің отырыстарының қорытындылары бойынша орталық мемлекеттік органдарға ұсынымдар жібереді.

Кеңес пен Департамент жұмысының әдістерінің ішінде Бас прокуратурамен, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен өзара іс-қимыл жасау маңызды болып табылады. ҰКП тарапынан кәсіпкер мәселесі бойынша толық құқықтық есептеулер, қорытындылар мен болжамды салдарлар заңнаманың тиісті нормаларына сілтеме жасай отырып, прокуратура органдары мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің департаменттерінің қандай да бір проблеманы егжей-тегжейлі қарауын қамтамасыз етеді.

Сондай-ақ Департамент сарапшылары кәсіпкерлерге талап арыздар (Пікірлер) жасау кезінде жәрдем көрсетуге дейін заң көмегін жүзеге асырады.

Атамекен төрелік орталығы 2014 жылы бизнесмендерге дауларды тез және беделіне нұқсан келтірмей шешуге көмектесу мақсатында барлық меншік нысанындағы ұйымдар арасындағы дауларды қарау үшін коммерциялық емес ұйым – жеке мекеме нысанында құрылды, бұл ретте сот шығындарын едәуір үнемдеп (заңды тұлғалар үшін мемлекеттік баж талап қою сомасының 3% - ын, төрелік орталықта-2% - ды құрайды).

Төрелік орталық төрешілердің тізілімін жүргізеді, олардың ішінен Тараптар өздерінің дауларын шешу үшін төрешіні өз бетінше таңдай алады. Сондай-ақ, Тараптар төреші бола алатын кез келген басқа маманды таңдауға мүмкіндігі бар.

Атамекен Төрелік орталығының регламенті дауды қараудың барынша қарапайым рәсімін көздейді. Мысалы, жиналыс бейнеконференция арқылы өткізілуі мүмкін. Сонымен қатар, көптеген мәселелер бойынша тараптар дауды шешу процедурасын өздері анықтай алады. Сонымен қатар, дауды қарау кезінде формализмнің аздығына байланысты дау тарапы өкілдің немесе адвокаттың қызметтеріне шығындарды алып тастап, өз дәлелдерін дербес қорғай алады.

Төрелік орталығында шешілген даулардың тараптары қазақстандық компаниялар, сондай-ақ Беларусь, Испания, Қытай, Латвия, Молдова, Польша, Ресей, АҚШ, Өзбекстан компаниялары болып табылады.

Азаматтар мен заңды тұлғалар үшін туындаған дауды шешу тәсілін таңдау, оның ішінде тиісті мемлекеттік органдарға жүгінбей-ақ шешу тәсілін таңдау үшін, сондай-ақ жанжалды жағдайларды реттеуге қатысатын тұлғалардың (медиаторлардың) қызметін ретке келтіру мақсатында 2011 жылғы 28 қаңтарда "Медиация туралы"Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

Медиация-белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін Тараптар ерікті негізде сайлайтын дауларды реттеудің соттан тыс тәсілі. Заң қоғамдық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етуге арналған, онда жалпы ережелерді анықтайтын:

• медиаторлардың және медиацияны жүргізуді қамтамасыз ететін ұйымдардың құқықтық жағдайы;
• медиацияны жүргізу тәртібі.

Медиация мынадай қағидаттарға негізделеді: тараптардың еріктілігі, құпиялылығы, тең құқылығы, медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптығы, сондай-ақ рәсімге араласуға жол бермеу.

Тараптардың бірі мемлекеттік орган болып табылатын жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын дауларға (дауларға) медиация рәсімі Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қолданылады.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстар және Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы өзге де қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша медиация рәсімі қолданылмайды.

Егер медиацияны жүзеге асыру барысында тараптар арасындағы дауды реттеуге қол жеткізілсе, бұл туралы тараптар қол қоятын жазбаша келісім жасалады.

Дауды (дау-шарды) реттеу туралы келісімді медиация тараптары осы Келісімде көзделген тәртіппен және мерзімдерде ерікті түрде орындауға тиіс.

АХҚО тәуелсіз соты мен халықаралық төрелік орталығы өз жұмысын 2018 жылғы қаңтардан бастады. Сот коммерциялық және азаматтық дауларды АХҚО – ның ресми тілінде-ағылшын тілінде ағылшын сот ісін жүргізу қағидаттары негізінде қарайды.

Екі институт АХҚО-ның тікелей қатысушылары, сондай-ақ кез келген басқа тұлғалар арасында туындайтын азаматтық және коммерциялық дауларды шешу үшін құрылған, мысалы, келісім-шартта АХҚО сотына немесе халықаралық төрелік Орталыққа жүгіну туралы ескертпе жазады.

"Астана" халықаралық қаржы орталығы туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес АХҚО соты АХҚО қатысушылары арасындағы дауларды қарау бойынша айрықша юрисдикцияға ие.

АХҚО сотының төрағасы лорд Гарри Кеннет Вульф болып табылады. Лорд Гарри Кеннет Вульф қаржы құқығы саласында халықаралық төреші және медиатор болып табылады, Англия, Уэльс, Катар және Гонконг сот жүйелерінде жұмыс істеуде үлкен кәсіби тәжірибесі бар.

АХҚО жанында сондай-ақ Құқықтық консультативтік кеңес құрылды, оның құрамына Baker McKenzie, Devonshires Solicitors, Hogan Lovells, Michelmores, Norton Rose Fulbright, White & Case, 3 Verulam Buildings сияқты белгілі әлемдік заң фирмаларының өкілдері кірді.

АХҚО соты тек қана ағылшын құқығы қағидаттарына және жетекші халықаралық қаржы орталықтарының стандарттарына негізделген құқықта жұмыс істейді. Әлемдегі барлық келісімшарттардың 70% - дан астамы ағылшын құқығы негізінде жасалады. Англия мен Уэльстің құқықтық жүйесінің нормалары мен қағидаттары инвесторлар үшін тартымды құқықтық орта құруға ықпал етеді, сондай-ақ дауларды шешуде ашықтықты тудырады.

2020 жылғы 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 102-бабының 3-тармағына сәйкес 2021 жылғы 1 шілдеден бастап№ 350-VI (АПК), Нұр-сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (АПК) 27-бабының 1-2-бөлігінде көрсетілген әкімшілік актілерге, әкімшілік органдардың, лауазымды адамдардың әкімшілік әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану жөніндегі инвесторлардың талаптарын қарайды.

2021 жылғы 1 шілдеден бастап АІЖК-нің 27-бабының 1-2-тармағына сәйкес Нұр-сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты Нұр-сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының қарауына жататын істерден басқа, инвестициялық даулар бойынша азаматтық істерді, сондай-ақ мемлекеттік органдардың инвесторлардың инвестициялық қызметіне байланысты инвестициялық даулар бойынша азаматтық:

1) Қазақстан Республикасының аумағында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын шетелдік заңды тұлғаның (оның филиалының, өкілдігінің) негізінде жүзеге асырылады;

2) дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы шетелдік инвесторға тиесілі, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шетелдік қатысумен құрылған заңды тұлғаның құқығы бар;

3) инвестицияларды жүзеге асыруға мемлекетпен жасалған келісімшарт болған кезде инвесторлардың қатысуымен қарайды.

"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік заңнамасы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 29 маусымдағы № 351-VI ҚР Заңына сәйкес АІЖК-нің 28-бабы толығымен алып тасталды, оған сәйкес ҚР Жоғарғы Сотының инвестициялық алқасы ірі инвесторлардың дауларын бірінші саты ретінде қарады. Енді инвестициялық келісімшарттар мен мемлекет пен инвестор арасындағы өзге де шарттар бойынша барлық даулар, егер бұл іс-әрекеттерге, әрекетсіздікке, әкімшілік актілер мен іс-әрекеттерге қатысты болса, әкімшілік сотта қаралатын болады.

Инвестор қатысатын құқықтық қатынастардан туындайтын, инвестициялық қызметке байланысты емес өзге де даулар, сондай-ақ оңайлатылған іс жүргізумен қарауға жататын инвестор қатысатын даулар АІЖК-нің 3-тарауында белгіленген соттылыққа сәйкес аудандық (қалалық) және оларға теңестірілген соттардың соттылығына жатады.

Жоғарғы Сот пен облыстық соттарда әкімшілік істер бойынша сот алқалары құрылды. Жоғарғы Соттың әкімшілік істер жөніндегі сот алқасының төрағасы болып К. С. Мусин тағайындалды.

ҚР Президентінің 2021 жылғы 26 қаңтардағы № 500 жарлығымен мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соттар құрылды.

Заң төрелік қызметі саласындағы заңнама нормаларын Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне, атап айтқанда, 1958 жылғы "Шетелдік төрелік шешімдерді тану және орындау туралы" Нью-Йорк конвенциясына, 1961 жылғы "сыртқы сауда төрелігі туралы" Еуропалық конвенцияға сәйкес келтіруді көздейді.

Заң қабылданғанға дейін азаматтық құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды соттан тыс шешудің екі нысаны әрекет етті, оларды халықаралық арбитраждар мен аралық соттар орындады. Халықаралық төреліктің қызметі халықаралық төрелік туралы заңмен, ал аралық соттың қызметі аралық соттар туралы заңмен реттелді. 

Төрелік туралы Заңның негізгі өзгерістері мен жаңашылдықтары мыналарды қамтиды:

• "аралық сот" және "төрелік сот"ұғымдары біріктірілген
• төрелік келісімнің нысаны мен мазмұнына қосымша талаптар белгіленген
• төрелік келісімнен бас тарту құқығы көзделген
• төрелік шешімнің күшін жою үшін негіздер толықтырылды
• тұрақты жұмыс істейтін төреліктердің, төрешілердің бірлестігін білдіретін, Қазақстан Республикасында төреліктердің қызметін іске асыру, ынталандыру және қолдау үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында құрылатын коммерциялық емес ұйым – Қазақстанның Төрелік палатасын құру және оның жұмыс істеуі регламенттеледі.

Төрелік талқылау дауларды баламалы шешудің кеңінен танылған тетігі болып табылады. Төреліктің мемлекеттік соттар алдындағы негізгі артықшылықтары талқылаудың құпиялылығын қамтамасыз ету, процестің жылдамдығы мен үнемділігі, бейтараптылық пен объективтілік болып табылады.

Төрелік талқылау тараптардың еркінің дербестігі, заңдылық, Тәуелсіздік, тараптардың жарыспалылығы мен тең құқылығы, әділдік, құпиялылық қағидаттары сақтала отырып жүзеге асырылады.

Сондай-ақ төрелік талқылау қағидаттарының бірі төрелік келісімнің дербестігі болып табылады, бұл жарамсыз төрелік ескертпенің күшін жою, оны өзгерту немесе тану негізгі келісімді тоқтатуға, өзгертуге немесе жарамсыз деп тануға әкеп соқпайтынын білдіреді. Тиісінше Негізгі Келісімнің күшін жою, оны өзгерту немесе жарамсыз деп тану төрелік ескертпені тоқтатуға, өзгертуге немесе жарамсыз деп тануға әкеп соқпайды.

Төрелікке тараптардың келісімі бойынша азаматтық-құқықтық қатынастардан туындайтын, жеке және (немесе) заңды тұлғалар арасындағы даулар берілуі мүмкін.

Төрелік бір тараптан Қазақстан Республикасының Жеке және (немесе) заңды тұлғалары мен мемлекеттік органдар, мемлекеттік кәсіпорындар, сондай - ақ дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы тікелей немесе жанама түрде мемлекетке тиесілі заңды тұлғалар арасындағы дауларды, екінші Тараптан-тиісті саланың уәкілетті органының (республикалық мүлікке қатысты) немесе жергілікті атқарушы органның (коммуналдық мүлікке қатысты) келісімі болмаған кезде қарауға құқылы емес.

Қазақстан Республикасының Жер кодексіне (бұдан әрі – Кодекс) сәйкес еліміздің барлық жер қоры нысаналы мақсатына қарай мынадай 7 санатқа бөлінеді:

1. ауылшаруашылық жерлер;
2. елді мекендердің (қалалардың, кенттердің және ауылдық елді мекендердің) жерлері;
3. Өнеркәсіпке, көлікке, байланысқа, ғарыш қызметінің мұқтаждарына, қорғанысқа, ұлттық қауіпсіздікке және басқа да ауылшаруашылық емес мақсаттарға арналған жер;
4. ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері, сауықтыру, рекреациялық, тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер;
5. орман қорының жері;
6. су қоры жерлері;
7. қорық жер.

Жер учаскесін пайдалану оның нысаналы мақсатына сәйкес болуы керек. Жердің құқықтық режимі олардың белгілі бір санатқа жататындығына және жерді (аумақ) аймақтарға бөлуге сәйкес рұқсат етілген пайдалану негізінде айқындалады.

Жерді осы санаттарға жатқызуды, сондай-ақ олардың нысаналы мақсатының өзгеруіне байланысты жерді бір санаттан екінші санатқа ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі, облыстардың, облыстардың, қалалардың жергілікті атқарушы органдары жүзеге асырады. республикалық маңызы бар астанаға, астанаға, аудандарға, облыстық маңызы бар қалаларға өз құзыретi шегiнде заңда белгiленген жер учаскелерiн, оның iшiнде мемлекет мұқтажы үшiн беруге және алып қоюға құқығы бар.

Қазақстан Республикасында жер мемлекет меншігінде. Жер учаскелері заңда белгіленген негіздер, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.

Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 20-бабында Қазақстан Республикасы жерге мемлекеттік және жеке меншікті таниды және бірдей қорғайды деп белгіленген.

Меншік субъектілері:

• Қазақстан Республикасының аумағындағы жергемемлекеттік меншік құқығының субъектісі;
• Кодексте белгіленген негіздер, шарттар және шекте жер учаскесіне жеке меншік құқығыныңсубъектісі - азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар. Бұл ретте азаматтар деп, егер заңда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар түсініледі.

Кодекске сәйкес жеке меншікте бола алмайтын жер учаскелерін қоспағанда, мемлекеттік жер учаскелері азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігіне берілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының шекаралық белдеуінде орналасқан жер учаскелері жеке меншікке және уақытша жер пайдалануға берілмейді.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының шекаралық белдеуінде орналасқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді халықтың жеке қосалқы шаруашылығының ауыл шаруашылығы жануарларын жаю және шөп шабу үшін қандай да бір ғимараттар (құрылыстар, құрылыстар) салу құқығынсыз пайдалануына жол беріледі.

Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншігінде шаруа немесе фермер қожалығын жүргізуге арналған жер учаскелері, жеке қосалқы шаруашылықтар, орман өсіру, бау-бақша өсіру, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы, сондай-ақ игерілуге ​​берілген (берілген) немесе өндірістік және өндірістік емес, оның ішінде тұрғын үй құрылысы үшін берілген (берілген) болуы мүмкін. ғимараттарды (құрылыстарды, құрылыстарды) және олардың кешендерін, оның ішінде ғимараттарды (құрылыстарды, құрылыстарды) олардың мақсатына сәйкес күтіп ұстауға арналған жерлер.

Шаруа немесе фермер қожалығын, жеке қосалқы шаруашылығын, орман өсіру, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін берілген жер учаскесінің меншік иесі болып табылатын адам Қазақстан Республикасының азаматтығынан Қазақстан Республикасының азаматтығынан шыққан кезде , меншік құқығы Жер кодексінің 66-бабының нормаларына сәйкес иеліктен айыруға немесе қайта ресімдеуге жатады.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғаларының жеке меншігіне ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге, орман өсіруге, дамыту үшін берілген (берілген) жер учаскелері немесе өндірістік және өндірістік емес, оның ішінде тұрғын үйлер, ғимараттар салынуы мүмкін. құрылыстарды, құрылыстарды) және олардың кешендерін, оның ішінде ғимараттарды (құрылыстарды, құрылыстарды) тағайындалуына сәйкес күтіп ұстауға арналған жерлер мағынасы.